مقدمه دکتر سید حسین نصر بر تصحیح قانون ابن‌سینا[1]- قسمت اول
به نام خداوند بخشنده مهربان
مقدمه دکتر سید حسین نصر بر تصحیح قانون ابن‌سینا[1]- قسمت اول
ترجمه: مریم قره‌گزلو-حامد آرضائی
اگر در سطح جهانی نگاهی به تاریخ طب بیندازیم، می‌توانیم با اطمینان بگوییم که در بیش از هزار سال گذشته، پس از مرگ ابن‌سینا هیچ پزشکی در هیچ جای دنیا به اندازه او تأثیرگذار و یا نامور نبوده است. نه‌تنها در ایران، سرزمین مادری ابن‌سینا، بلکه از مراکش تا مالزی و اندونزی حتی یک کشور مسلمان وجود ندارد که در آن مدرسه‌ای، بیمارستانی، خیابانی و یا مؤسسه و بنیادی به یاد او نام‌گذاری نشده باشد.
تعالیم پزشکی ابن‌سینا هنوز مبنای تدریس در مدارس سنتی طب در پاکستان، هندوستان و مناطق نزدیک به آن است. این در حالی است که برای بیش از 700 سال کتاب "قانون" ابن‌سینا منبع اصلی آموزشی طب در مدارس غربی بوده است. حقیقتاً او از جایگاهی یگانه در تاریخ طب شرق و غرب برخوردار است، به‌علاوه وی نقشی محوری در فلسفه اسلامی دارد.
در بین بیش از 200 کتاب ابن‌سینا، که متأسفانه تعداد زیادی از آنها هنوز تحقیق و تصحیح نشده‌اند، ده‌ها کتاب در زمینه طب نگارش شده است. بسیاری از این کتاب‌ها کوتاه و گاه در قالب شعری در مورد مبانی طب هستند. در میان کتب پزشکی، شاهکار ابن‌سینا قانون که مشتمل بر 5 کتاب است، با فلسفه پزشکی آغاز می‌شود –که همچنان مطالب زیادی برای آموزش ما دارد- و با داروسازی خاتمه می‌یابد.
اهمیت این تألیف جامع که به زبان عربی تألیف شده بود، خیلی زود نه‌تنها در جهان اسلام بلکه در غرب نیز مورد توجه قرار گرفت. کتابقانوندر غرب به لاتین ترجمه شد و اشاعه پیدا کرد. بعد از اختراع چاپ توسط گوتنبرگ اولین کتابی که چاپ شد انجیل بود. دومین کتاب رساله‌هایی از سنت آگوستین و سومین کتابقانونابن‌سینا بود. همین موضوع به‌تنهایی اهمیت این کتاب را نه‌تنها در سده‌های میانه در اروپا بلکه در دوره رنسانس، زمانی که اروپایی‌ها از منابع آموزشی اسلامی روی برگردانده بودند، نیز نشان می‌دهد.
در این میان در جهان اسلام تفسیرها، حاشیه‌نویسی‌ها و تعلیقه‌نویسی‌های ناظر به کتاب "قانون" ابن‌سینا، توسط قطب‌الدین شیرازی، ابن‌نفیس، آملی و بسیاری دیگر نوشته می‌شد. هیچ کتاب دیگری در مورد طب تا این حد مورد توجه نویسندگان مسلمان قرار نگرفته است.
کتاب قانون ترکیبی از دیدگاه‌های نو و بحث‌هایی است که به صورت مکتوب و یا شفاهی پیش از ابن‌سینا در طب وجود داشته است. این شاهکار بی‌همتا ترکیبی از آموزه‌های بقراط، مکتب جالینوس، طب هندی، طب ایرانی پیش از اسلام و سه قرن پزشکی اسلامی پیش از شیخ رئیس، شامل تعالیم طبری، اهوازی و محمد بن زکریای رازی است.
با این وجود ابن‌سینا تنها آمایشگر آثار قبل از خودش نبوده است. او درمان‌های جدید برای بیماری‌های شناخته شده کشف کرد و چندین بیماری ناشناخته را تشخیص داد و برای یافتن راه درمان آنها تلاش خود را مبذول داشت.
شاید یکی از مهمترین و ماندگارترین آموزه‌های ابن‌سینا در زمینه دانش پزشکی، پی‌ریزی فلسفه پزشکی باشد. در میان سایر نظریه‌های اصلی در این حوزه، او جوابی برای این سؤال که "سلامت چیست؟" پیدا کرد. طب مدرن غربی رایج، که در حال حاضر در تمام دنیا گسترش پیدا کرده، نمی‌تواند جوابی منطقی و راضی‌کننده برای این سؤال اصلی پیدا کند. سؤالی که اکنون به طور ویژه در طب کل‌نگر (طب جامع سلامت‌نگری و کل‌گرایی) مورد توجه قرار گرفته است.
برای ابن‌سینا طب مستلزم موازنه و تعادل در جسم انسان است؛ جسمی که خود متشکل از عناصر سنتی طبیعت و مزاج است. وی همچنین به تعادل میان روح و روان و توازن بین انسان و محیط اعتقاد دارد. وی به رابطه‌ای ناگسستنی و تعاملی متقابل میان جسم و روح باورمند بود و هیچ‌گاه به موجودیت بدن انسان مستقل از روح و روان آن نگاه نکرد و هرگز به روح انسان به عنوان واقعیتی مستقل از روان و تأثیر بدن بر آن ننگریست. چه‌بسا این دیدگاه در تضاد با طب مدرن تلقی شود که به با نگاهی مکانیکی به بدن مانند ماشین پیچیده‌ای می‌نگرد. با این حال، خاطر نشان کردن این نکته مناسب است که در دهه‌های گذشته حداقل تعدادی از پزشکان غربی به تعامل بین بدن و روان و همچنین تأثیر عوامل روحی بر سلامت جسمی و روانی توجه نشان داده‌اند که به تعبیری به معنای احیای دیدگاه‌های ابن‌سینا در این خصوص است.
والله أعلم بالصواب
سیدحسین نصر
دی 1396 شمسی/ژانویه 2018 میلادی
واشنگتن دی.سی
* ادامه ی مقدمه ی دکتر حسین نصر بر تصحیح کتاب قانون در طب را در قسمت دوم مطالعه نمایید.
[1] این مختصر، مقدمه‌ای است که دکتر سیدحسین نصر بر جلد نخست از القانون فی الطب نگاشته‌اند. این کتاب به تصحیح دکتر نجفقلی حبیبی در بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‌سینای همدان در سال 1397 منتشر شده است.
